مطالعۀ تطبیقی شعر غالب دهلوی و اقبال لاهوری

غالب دهلوی و اقبال لاهوری دو شاعر برجستۀ شبه‌قارۀ هند در قرن‌های نوزده و بیست میلادی هستند که دغدغه‌های اجتماعی و سیاسی جامعۀ زمان خویش را در آثار خود منعکس کرده‌اند. آنان در دو زبان فارسی و اردو قاعده و طرحی نو درانداخته‌اند و به عنوان الگویی برای مسلمانان شبه‌قارۀ هند و پاکستان مطرح شده‌اند. هر دو از خرافات و رسوم فرسوده گریزان بودند و علیه آن اعتراض نمودند. می‌توان گفت سرچشمه‌های فکری و ادبی دو شاعر تقریباً مشترک است. از مضامین مشترک شعر این دو شاعر عارف‌مسلک می‌توان به عشق، اخلاص در عبادت، وحدت وجود، کرامت انسانی و فلسفۀ حکمت «لا و الاّ» اشاره کرد. فلسفۀ خودی، فلسفۀ عشق و عقل، فلسفۀ شعر و عرفان نیز از مهم‌ترین مفاهیم اختلافی شاعران نامبرده به شمار می‌آید. در نظام فکری اقبال، مفاهیمی همچون مردم، خدا و عشق به شکل برجسته‌ای تجلی یافته‌است، اما نظام فکری غالب بیشتر مبتنی بر عقل و منطق بوده‌است و از نمادهای عینی و محسوس بیشتر بهره گرفته‌است. در این مقاله کوشیده‌ایم با بررسی آثار غالب و اقبال، زمینه‌های مشترک و متفاوت شعر این دو شاعر و علل آن را تبیین نماییم و با روشی توصیفی‌ـ تحلیلی به مطالعۀ تطبیقی اشعار این دو شاعر پرداخته، رویکرد فلسفی و عرفانی آن دو را تجزیه و تحلیل کنیم.